O‘quv qo‘llanma davlat va huquq sohasidagi hozirgi zamon ilmiy konsepsiyalarini inobatga olgan holda tayyorlandi. U davlat va huquqni talqin etishdagi an’anaviy yondashuvlar bilan bir qatorda yangi muammolar hamda nuqtayi nazarlarni ham qamrab olgan. Shuningdek, unda O‘zbekistonda shakllanayotgan fuqarolik jamiyati, demokratik davlatchilik va huquqiy tizim xususiyatlariga oid nazariy xulosalar o‘z ifodasini topgan. Davlat va huquqning mohiyati, mexanizmi, funksiyalari va jamiyatni modernizatsiyalash davridagi roli jonli tarzda bayon etildi.

O‘quv qo‘llanma yuridik ilmgohlar talabalariga, o‘qituvchilariga, mutaxassislarga, shuningdek, davlat va huquq masalalariga qiziquvchi barcha kitobxonlarga mo‘ljallangan.

MUNDARIJA

So‘zboshi ............................................................................................... 3

I bob. Davlat va huquq nazariyasi umumnazariy fan sifatida

1-§. Davlat va huquq nazariyasi – umumnazariy fan ........................... 6

2-§. Davlat va huquq nazariyasi fanining predmeti .............................. 9

3-§. Davlat va huquq nazariyasining metodi ...................................... 12

4-§. Davlat va huquq nazariyasining ijtimoiy va yuridik fanlar tizimidagi o‘rni hamda ahamiyati ................................................. 16

5-§. Davlat va huquq nazariyasining funksiyalari ............................... 21

II bob. Davlat va huquqning kelib chiqishi

1-§. Jamiyat tushunchasi va tuzilishi .................................................. 23

2-§. Urug‘chilik jamiyati va uning xususiyatlari .................................. 25

3-§. Ibtidoiy jamiyatda ijtimoiy hokimiyat va ijtimoiy normalar ........ 30

4-§. Davlat va huquqning paydo bo‘lishi haqidagi nazariyalar ........... 31

III bob. Davlat va huquqning jamiyat tizimidagi o‘rni

1-§. Davlat va jamiyatning o‘zaro nisbati ........................................... 36

2-§. Jamiyat siyosiy tizimida davlatning o‘rni ..................................... 38

3-§. Davlat va fuqarolik jamiyati ........................................................ 40

4-§. Davlat va huquqning o‘zaro munosabati ..................................... 42

5-§. Davlatning huquqqa ta’siri .......................................................... 45

6-§. Huquqning davlatga ta’siri ........................................................... 48

IV bob. Davlat haqida umumiy ta’limot

1-§. Davlat tushunchasi va belgilari .................................................... 51

2-§. Davlatning mohiyati ................................................................... 53

3-§. Huquqiy davlat haqidagi ta’limot ................................................ 57

4-§. Davlat tipologiyasi ....................................................................... 63

V bob. Davlatning shakllari

1-§. Davlat shakli tushunchasi ............................................................ 67

2-§. Davlat boshqaruv shakllari ........................................................... 68

3-§. Davlatning tuzilish shakli ........................................................... 71

4-§. Siyosiy rejim ............................................................................... 72

VI bob. Davlat funksiyalari

1-§. Davlat funksiyasi tushunchasi ...................................................... 78

2-§. Davlat funksiyalarining tasnifi ..................................................... 81

VII bob. Davlat mexanizmi (apparati)

1-§. Davlat mexanizmi tushunchasi va mohiyati ................................ 86

2-§. Davlat mexanizmining tashkil etilishi va faoliyati prinsiplari ...... 88

3-§. Davlat organi tushunchasi va turlari ............................................ 92

VIII bob. Huquq haqida ta’limot

1-§. Huquqning tushunchasi va mohiyati ........................................... 99

2-§. Huquqning belgilari ................................................................... 102

3-§. Huquqning ta’rifi va uning talqiniga turli yondashuvlar ............ 104

IX bob. Huquq prinsiplari va funksiyalari

1-§. Huquq prinsiplarining tushunchasi va mohiyati ........................ 115

2-§. Huquq prinsiplarining tasnifi .................................................... 117

3-§. Huquq funksiyalari tushunchasi va turlari ................................ 122

X bob. Huquqiy munosabatlar

1-§. Huquqiy munosabatlarning tushunchasi, tuzilishi va turlari...... 127

2-§. Huquqiy munosabatlarning subyektlari .................................... 132

3-§. Huquqiy munosabatlarning obyekti .......................................... 135

4-§. Subyektiv huquq va yuridik majburiyatlar ................................ 137

5-§. Yuridik faktlar ........................................................................... 141

XI bob. Huquqiy ong va huquqiy madaniyat

1-§. Huquqiy ong tushunchasi .......................................................... 146

2-§. Huquqiy ongning tuzilishi ......................................................... 148

3-§. Huquqiy ong – huquqni takomillashtirish va rivojlantirish omili ...................................................................... 152

4-§. Huquqiy madaniyat tushunchasi ............................................... 154

XII bob. Huquq ijodkorligi

1-§. Huquq ijodkorligi tushunchasi, turlari va funksiyalari ............... 159

2-§. Huquq ijodkorligi prinsiplari ..................................................... 162

3-§. Qonun ijodkorligi jarayoni va bosqichlari .................................. 166

4-§. Normativ-huquqiy hujjatlarning vaqt, hudud va shaxslarga nisbatan amal qilishi ................................................................... 178

5-§. Normativ-huquqiy hujjatlarni tizimlashtirish ............................. 182

XIII bob. Huquq shakli (manbayi)

1-§. Huquq shakli (manbayi) tushunchasi ........................................ 186

2-§. Huquqiy odat – huquqning manbayi sifatida ............................ 187

3-§. Yuridik pretsedent .................................................................... 190

4-§. Normativ-huquqiy hujjat .......................................................... 192

5-§. Normativ shartnomalar............................................................. 200

6-§. Musulmon huquqining manbalari ............................................ 202

XIV bob. Huquq normasi

1-§. Huquq normasi tushunchasi ..................................................... 204

2-§. Huquq normasining tuzilishi .................................................... 207

3-§. Huquq normalarining tasnifi va turlari ..................................... 209

XV bob. Huquq tizimi va qonunchilik tizimi

1-§. Huquq tizimi tushunchasi va uning tarkibiy qismlari ................ 214

2-§. Huquqiy tartibga solish predmeti va uslubi – huquqni

tarmoq va institutlarga ajratishning asosi sifatida ........................ 220

3-§. O‘zbekiston Respublikasidagi asosiy huquq tarmoqlarining qisqacha tavsifi ............................................................................ 221

4-§. Qonunchilik tizimi..................................................................... 227

XVI bob. O‘zbekistonning huquqiy tizimi

1-§. Huquqiy tizim tushunchasi va mohiyati .................................... 232

2-§. Huquqiy tizimning tarkibiy elementlari ..................................... 238

3-§. O‘zbekiston huquqiy tizimini isloh qilishning asosiy

yo‘nalishlari ................................................................................. 243

XVII bob. Huquqni tatbiq etish va qo‘llash

1-§. Huquqni amalga oshirish tushunchasi va bosqichlari ................ 256

2-§. Huquqni amalga oshirish shakllari ............................................ 258

3-§. Huquqni qo‘llash – huquqni amalga oshirish shakli sifatida .... 261

XVIII bob. Huquq normalarini sharhlash

1-§. Huquq normalarini sharhlash tushunchasi va mohiyati ............ 264

2-§. Huquq normalarini sharhlash usullari ....................................... 267

3-§. Huquqni sharhlashning turlari ................................................... 272

XIX bob. Huquqiy xulq-atvor, huquqbuzarlik va yuridik javobgarlik

1-§. Huquqiy xulq-atvor tushunchasi, belgilari va tasnifi ................. 277

2-§. Huquqbuzarlik tushunchasi va mohiyati ................................... 279

3-§. Yuridik javobgarlik tushunchasi, belgilari va turlari ................... 282

4-§. Aybsizlik prezumpsiyasi. Yuridik javobgarlik va qilmishning huquqqa xilofligini istisno qiluvchi holatlar ................................ 287

XX bob. Huquqiy tartibga solish mexanizmi

1-§. Huquqiy tartibga solish tushunchasi .......................................... 289

2-§. Huquqiy tartibga solish mexanizmi va uning tarkibiy qismlari ....................................................................................... 293

3-§. Konstitutsiyaviy-huquqiy tartibga solish .................................... 296

XXI bob. Qonuniylik, huquqiy tartibot va intizom

1-§. Qonuniylik tushunchasi, mohiyati va vazifalari ......................... 301

2-§. Qonuniylik prinsiplari va kafolatlari .......................................... 303

3-§. Huquqiy tartibot tushunchasi, jamoat tartiboti. Intizom ........... 308

XXII bob. Davlat va huquqning rivojlanish istiqbollari

1-§. Fuqarolik jamiyatining tushunchasi va mohiyati ....................... 313

2-§. Fuqarolik jamiyatining tarkibiy tuzilishi va asosiy prinsiplari .... 320

3-§. Huquqiy davlat va uning belgilari .............................................. 323

4-§. Huquqiy davlat ta’limotining tarixiy – nazariy manbalari ........ 325

5-§. O‘zbekistonda huquqiy davlatning qurilishi ............................... 330