Dadaxon Nuriy serqirra ijodkor: dastlab kompozitor hamda talabchan murabbiy Evgeniy Shvarsdan bir necha yil davomida musiqa sabog‘idan dars olib, domlaning umidli shogirdlaridan hisoblangan. So‘ngra badiiy ijod sirlarini benazir so‘z ustasi Abdulla Qahhordan, rassomchilikni buyuk mo‘yqalam sohibi Chingiz Ahmarovdan, «tilshunoslik» ni 55 yillarda taqdir taqozosi bilan Toshkentga kelib qolgan hind muhojiri Madan Mohan Hardat hamda Dehli universitetining professori Qamar Raisdan olgan. Suhbatlardan birida A.Qahhor «siz ko‘proq adabiyot bilan shug‘ullaning» deya maslahat beradi. Yozuvchi dastlab chuqur lirizm kechinmalariga boy qissa, roman, hikoya kitoblari orqali ko‘pchilik muxlislar, ayniqsa yoshlar e’tiborini qozongan. So‘ngra «jangovar» dolzarb mavzulardagi publisistik janrga qo‘l urdi. Vaqtli matbuot orqali adibning shu ruhdagi ko‘plab chiqishlari katta shov-shuvlarga sabab bo‘lib, o‘sha davr yalovbardorlarini bezovta qilgan, ta’qib ostiga olingan, biroq engilmagan. Taniqli munaqqid, O‘zbekiston Qahramoni Ozod Sharafiddinov D.Nuriy haqida «Shvesariya bilan qiyoslanuvchi tog‘li Bo‘stonliqning ekologik «fronti»da dunyoni titratib turgan SSSR degan mamlakatning Harbiy vaziri bilan olishib, quturgan buqaning dumiga chelak bog‘lagan yozuvchidir» deya bejiz yozmagan. Hozirda «Dadaxon Nuriy o‘zbek essechiligi ustasi» (Shukur Holmirzaev) deya tan olingan. Shuningdek, safarnoma mavzusida yozilgan «Hindiston ming yildan so‘ng», «Daricham ro‘parasidagi Pokiston», «Hatarli jannat safari» (Shri Lanka haqida) asarlari kitobxonlar tomonidan iliq kutib olingan. O‘ylaymizki, muallifning navbatdagi «Niqobsiz Amerika va boshqa manzilgohlar...» kitobi ham «kutilmagan yangilik» sifatida ko‘pchilikda qiziqish uyg‘otishi tabiiy.

ТАРАДДУД

Дунё кезиб, кўпни кўрган яқин акахоним Америка сафарига отланаётганимни эшитиб, шундай деди: - У мамлакатнинг камчилик ва хатолари «қашшоқликда кун кечираётган» халқи, турмуш тарзига сингиб кетган «ахлоқ-одобсизлиги», энг ёмони, «урушқоқлиги» ҳақида кўп ва хўп ёзилган. Ошириб-тошириб юборилганлари ҳам анчагина... Энди сиз уларни «ниқобсиз», қандай бўлса шундайлигича ҲАВАС билан ёзаверинг. Ҳасад ҳеч қачон яхшиликка олиб келмаган. Устоз Абдулла Қаҳҳорнинг тез-тез қайтариб турадиган «Ҳақиқатни кимдир айтиши керак-ку, ахир» деган гапи бўларди. Ҳар қалай, бировларни ёмонлаб, ҳасад билан яшаш балосидан қутулиб олганмиз-ку... Бу гаплар менга устоз ёзувчи Одил Ёқубовнинг «Улуғбек хазинаси» романи билан табриклаб «Литературная газета» саҳифалари орқали «Очиқ хат» йўллагандан сўнг, Одил аканинг бир неча кунлик меҳмони сифатида Тошкентга ташриф буюрган Чингиз Айтматов сўзларини эслатди. Чингиз оға атрофида гирдикапалак бўлиб, қўлларига сув қуйиб юрган қаламкашлар қаторида камина ҳам бор эди. Одил ака ёзган дастурхон устида гапдан-гап чиқиб, адиб ўзининг «Фудзиаманинг забт этилиши» асари Америкада саҳналаштирилгани, унинг тақдимотида қатнашиб, олган таассуротлари ҳақида гапириб турди-да: - Умуман америкаликлар биз тасаввур қилиб юрганчалик эмас, бутунлай бошқача. Китобни кўп ўқийдиган, санъатни қадрлайдиган, ишлайдиган, вақтини бекорга совурмайдиган, шу билан ўз жонининг ҳузурини биладиган, энг эсда қоладигани - қўрс эмас, беҳад хушмуомала халқ экан. Бир ҳафта давомида на «супер маркет» сотувчиси, на бирорта тартиб назоратчиси, на кўча хизматчилари ходимлари қовоғини солиб қараганининг гувоҳи бўлдик, - дея сўнг ҳазил-мутойибага яқинлаштириб қўшиб қўйди. - Охир чидолмадим, ўғлим Асқарга қараб: «Бу қанақа мамлакат ўзи, сен тилини биласан, сўраб кўр, бирорта бақироқ одам топилармикан, мазза қилиб гаплашардик», - дедим... Хуллас, улардан анча-мунча нарсаларни ўрганиш мумкин... Бу номи дунёнинг кўпгина мамлакатларида жаранглаб турган ёзувчининг ҳар ким ҳам айтишга журъат этавермайдиган пайтлардаги сўзлари эди. Дарвоқе, ундан олдинроқ бир адабий гурунгда А. Қаҳҳор ўкинч билан: «Босқинчи колонизатордан ҳам ёлчимаган эканмиз. Нега ҳамон ур калтак-сур калтак қилиб келинаётган Америкага «яқин» юрганлар дунёнинг пешқадам мамлакатларига айланди-ю, «Оға»ларга эргашганлар ҳалигача чориғини судраб юрибди?», - деганини кўпчилик эшитган.