Олий маълумотли ҳамширалар ва тиббиёт коллежлари талабалари учун мўлжалланган ушбу ўқув дарслиги тиббиёт ҳамширасининг бугунги кунда аҳолининг турли гуруҳларига кўрсатадиган тиббий хизмати, унинг клиник тиббиёт соҳасидаги касбий амалий фаолияти ва уни бажариш асосларини ўз ичига олган. Дарсликда ҳамширанинг асосий касбий фаолияти, унинг одамларга кўрсатадиган тиббий ёрдамини, Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг ҳамширалик иши бўйича тавсияларини ҳисобга олган ҳолда, аниқ ўқитиладиган клиник фанлар — педиатрия, терапия, жарроҳлик, акушерлик ва гериатрияда ҳамширалик жараёнини қўллаш муаммоларини имкон даражасида ёритишга ҳаракат қилинган.

МУҚАДДИМА............................................................................................................. 3

КИРИIII ......................................................................................................................... 5

I боб. ХАМШИРАЛИК ИШИ ТАРИХИ ........................................................... 9

Қадимги Шарқ ва Ўрта Осиё табобати....................................................... 9

Тиббиёт ҳамшираларининг халқаро кенгаши ва унинг

вазифалари..................................................................................................... И

Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти.......................................................... 14

II боб. ҲАМШИРАЛИК ИШИНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ........................ 15

«Лемон» дастури — ҳамширалик иши бўйича билим манбаи................ 15

Ҳамширалик соҳасидаги асосий ўзгаришлар ........................................... 16

Ҳамширалик жараёни.................................................................................. 18

Профилактик медицина............................................................................... 26

III боб. БИОТИББИЁТ ЭТИКАСИ....................................................................... 36

Тиббиёт ходимлари ва беморлар ўртасидаги ўзаро

муносабатлар................................................................................................ 37

Касбий хатолар. Ятрогениялар................................................................... 38

Инсон репродукциясига тиббий аралашув................................................ 39

IV боб. ҲАМШИРАЛИК ИШИДА МЕНЕЖМЕНТ............................................ 42

V боб.ҲАМШИРАЛИК ИШИДА МАРКЕТИНГ.............................................. 47

VI боб. ҲАМШИРАЛИК ИШИ АМАЛИЁТИ АСОСЛАРИ ............................. 57

Беморлар парвариши — даволашнинг муҳим ва зарурий

омилидир.................................................................. '.................................. 57

Қабулхона бўлими. Беморларни қабул қилиш.......................................... 59

Беморнин)' санйтария тозалови.................................................................. 61

Бсморни транспортировка қилиш ............................................................. 64

Беморнинг ўриндаги ҳолати....................................................................... 66

Ўткир ва сурункали касалликлар билан оғриган беморларни

парвариш қилиш........................................................................................... 76

Тана ҳарорати ҳақида ................................................................................. 88

Иситмалаётган беморларни парвариш қилиш ......................................... 96

Нафас фаолиятини кузатиш........................................................................ 96

Артериал пульсни аниқлаш...................................................................... 102

Қон босимини ўлчаш ....................................................... ;........................ 104

Оддий физиотерапия муолажалари ва гирудотерапия........................... 110

Беморларни овқатлантириш...................................................................... 120

VII боб. ИНФЕКЦИОН НАЗОРАТ ...................................................................... 131

Дезинфекция турлари ва усуллари ......................................................... 131

Стерилизация усуллари............................................................................. 137

Боғлов материаллари ва чойшаблар, кийим-кечакларни

юқумсизлантириш...................................................................................... 144

Бактериологик текширув учун қон, сийдик, нажас ва балғамни йиғиш ҳамда бурун-ҳалқумдан суртма олиш 149

VIII боб. ДОРИ МОДДАЛАРИНИ ЁЗИБ БЕРИШ ВА САҚЛАШ...................... 157

Шифохонада дори моддаларини ёзиб бериш......................................... 157

Дори моддаларини сақлаш ...................................................................... 158

Дори моддаларини қуллаш ..................................................................... 161

Инъекциялар............................................................................................... 180

Овқат ҳазм қилиш тизими касалликларига оид муолажалар................. 191

Буйрак ва сийдик йўллари тизими касалликларига оид

муолажалар................................................................................................. 201

IX боб. ТИББИЁТ ҲАМШИРАЛАРИНИНГ ЛАБОРАТОРИЯ ВА

ИНСТРУМЕНТАЛ ТЕКШИРУВЛАРДА ҚАТНАШУВИ..................... 205

Беморни меъда-ичак йўлларининг рентгенологик ва эндоскопик

текширувига тайёрлаш.............................................................................. 207

Беморни ўт пуфаги ва ўт йўлларининг рентгенологик

текширувига тайёрлаш ............................................................................. 208

Беморни буйрак ва сийдик йўлларининг рентгенологик

текширувига тайёрлаш ............................................................................. 209

Эндоскопик текширувлар ва бунда тиббиёт ҳамширасининг

қатнашуви................................................................................................... 210

Беморни пункцияларга тайёрлаш............................................................. 213

Хбоб. ПЕДИАТРИЯДА ҲАМШИРАЛИК ИШИ ............................................ 215

Педиатрияда ҳамширалик жараёнини ташкил қилиш ........................... 215

Болаларга профилактик ёрдамни ташкил қилиш ва ўтказишда

ҳамширанинг ўрни..................................................................................... 220

Анемия, рахит, дистрофия билан касалланган болалар соғлиғини

назорат қилиш ва унинг профилактикаси................................................ 224

Педиатрияда синдромлар, диагнос(ика ва даволаш

принциплари .............................................................................................. 228

XI боб. ТЕРАПИЯДА ҲАМШИРАЛИК ИШИ................................................... 275

Терапияда ҳамширалик жараёнини ташкил қилишнинг ўзига

хос хусусиятлари........................................................................................ 275

Терапевтик беморларни реабилитация қилиш принциплари................ 281

Ички касалликлар клиникасида асосий синдромлар, уларнинг

ташхиси ва давоси ..................................................................................... 285

Юрак-томир системаси касалликларида асосий синдромлар................ 301

Меъда-ичак тракти касалликлари синдроми........................................... 316

Жигар ва ўт йўллари касалликлари.......................................................... 328

Буйрак ва сийдик ажратиш системаси касалликларининг асосий синдромлари 336

XII боб. ЖАРРОҲЛИКДА ҲАМШИРАЛИК ИШИ ............................................. 351

Жарроҳлик амалиётида ҳамширалик жараёнининг аҳамияти ............. 351

Операция олди даврида ҳамширалик жараёнини

ташкил қилиш........................................................................................... 359

Операция даврида ҳамширалик жараёнини ташкил қилиш.................. 378

Операциядан кейинги даврда бемор парваришини амалга

ошириш....................................................................................................... 383

Жарроҳлик амалиётида учрайдиган асосий синдромлар, уларни

ташхислаш ва даволаш.............................................................................. 392

Жарроҳлик касалликларида беморларнинг диспансер кузатуви.......... 414

XIII боб. АКУШЕРЛИК ВА ГИНЕКОЛОГИЯДА ҲАМШИРАЛИК ИШИ .. .418

Акушерликда ҳамширалик жараёнини амалга ошириш........................ 418

Оилани режалаштириш............................................................................. 423

Акушерлик ва гинекологияда замонавий текшириш усуллари............ 429

Акушерлик ва гинекологияда асосий синдромлар, уларни

ташхислаш ва даволаш.............................................................................. 434

Гинекологик беморлар ва ҳомиладор аёлларнинг диспансер кузатуви ва уларга профилактик ёрдамни ташкил этиш 445

XIV боб. ПАЛЛИАТИВ МЕДИЦИНА................................................................... 452

Паллиатив медицинанинг соглиқни сақлаш тизимидаги ўрни ва аҳамияги 452

XV боб. ГЕРИАТРИЯДА ҲАМШИРАЛИК ИШИ .............................................. 459

Геронтология ва гериатрия фани ҳақида тушунча................................ ,460

Геронтология ва гериатрияда ҳамширалик жараёнининг ўзига

хос хусусиятлари....................................................................................... 464

Геронтологик беморларни клиник текширишнинг ўзига хос

хусусиятлари.............................................................................................. 478

Қариликка хос синдромлар....................................................................... 492

Гериатрияда нафас олиш сисгемасининг ёшга боғлиқ

ўзгаришлари ва касалликлари.................................................................. 507

Гериатрик беморларда сийдик йўли ва буйракларда ёшга

алоқадор касалликлар ва ўзгаришлар...................................................... 520

Эндокрин системасининг ёшга алоқадор ўзгаришлари

ва касалликлари ........................................................................................ 526

Кўз касалликлари ва ёшга алоқадор ўзгаришлар................................... 537

Гериатрик жарроҳликнинг ўзига хос хусусиятлари .............................. 540

Эшитув аъзоси, бурун, томоқ касалликлари ва ёшга алоқадор ўзгаришлар 541

XVI боб. ОИЛАВИЙ МЕДИЦИНА......................................................................... 547

Оилавий медицинада қамширалик иши.................................................. 547

Оилавий ҳамширага бўлган асосий талаблар ........................................ 548

3. Аҳолига бирламчи тиббий-санитария ёрдамини ташкил қилиш дастурини амалга оширишда оилавий медицина

ҳамширасининг роли................................................................................. 551

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР .................................................... 554