Кириш............................................................................................................................. 6

1 қисм. Анъанавий лингвистикага янгича қараш.............................................. 10

1- §. Лингвистикада глобаллашув, стандартлашув ва оптималлашув

жараёнлари......................................................................................................... 10

2 §. Ўзбек тили грамматикаси ҳақида қисқача маълумот............................. 12

3 §.Тилшунослик фанининг вазифалари ва унга

қўйиладиган талаблар...................................................................................... 14

4 §. Амалий лингвистикага танқидий ёндашув................................................. 19

2 қисм. Математик мантиқ асослари................................................................... 27

5 §. {0, 1} математика. Иккилик саноқ системаси. Матн, тасвир, овоз

кўринишидаги ахборотларни рақамлаштириш ва компьютерда

ишлаш.................................................................................................................. 27

Тасвирларни, овозларни, матнларни 0, 1 тилига ўтказиш............................ 27

6 §. Математик мантиққа кириш............................................................................ 37

7 §.Мантиқ функциялари. Элементар мантиқий амаллар ва уларнинг

хоссалари............................................................................................................ 38

Элементар мантиқ функциялари (амаллари)................................................... 41

1. Айнан ноль амали (мутлақо рад қилиш мантиғи).................................... 41
2. Айнан бир амали (мутлақо хақлаш мантиғи)............................................. 41
3. Айният амали (айнан тасдиқлаш мантиғи).................................................. 42
4. Инкор амали....................................................................................................... 42
5. Конъюнкция (мантиқий кўпайтма) амали.................................................... 42
6. Дизъюнкция (мантиқий йиғинди) амали..................................................... 42
7. Импликация амали........................................................................................... 43
8. Эквивалентлик амали...................................................................................... 44
9. Шеффер (таёқча) амали................................................................................. 44

Формулалар. Тенг кучли формулалар................................................................ 45

8 §. Мулоҳазаларни ҳисоблашнинг формал назарияси................................. 51

9 §. Аксиоматик назариялар ҳақида тасаввур.................................................. 52

3 қисм. Алгоритмлар назарияси ва дастурлаш асослари.............................. 53

10 §. Тўпламлар назарияси асослари................................................................. 53

Тўпламлар назариясининг асосий тушунчалари ............................................. 53

Тўпламлар устида амаллар................................................................................... 55

Асосий тенгликлар................................................................................................... 57

Муносабатлар. Бинар муносабат......................................................................... 58

Эквивалентлик муносабати................................................................................... 61

Функция тушунчаси. Функциялар суперпозицияси....................................... 62

11 §. Комбинаторика асослари.......................................................................... 64

Тўпламларни қўшиш, кўпайтириш, айириш, йиғиш қоидалэри.................. 64

Сўзлар сони масалалари..................................................................................... 6 6

Берилган алфавит ҳарфпаридан тузилиши мумкин булгаИ сўзлар

сонини аниқлаш масаласи........................................................................... 6 6

Ўрин алмаштиришлар сони масаласи............................................................. 6 6

Танлашлар сони масаласи.................................................................................. 67

Жойлаштиришлар сони масаласи.................................................................... 70

12 §. Графлар назарияси асослари.................................................................. 70

Оддий графлар. Таъриф ва мисоллар............................................................. 70

Дарахтлар................................................................................................................ 74

13 §. Математик статистика назарияси асослари......................................... 76

Эҳтимоллар назарияси фанининг предмети,

унинг асосий тушунчалари........................................................... .............. 76

Ҳодиса устида амаллар........................................................................ .............. 77

Ҳодисанинг эҳтимоли. Эҳтимолнинг классик таърифи................ .............. 78

Эҳтимолларни қўшиш, кўпайтириш теоремалари.

Тўла эҳтимол, Байес формулалари........................................... .............. 80

Эҳтимолларни кўпайтириш теоремалари. Боғлиқ ва эркги ҳоДИсалар81 Тасодифий миқдорлар ва уларнинг турлари. Дискрет тасодифии

миқдорнинг тақсимот қонуни.Типик тақсимотлар.................................. 83

Дискрет тасодифий миқдор эҳтимолларининг

тақсимот қонуни.............................................................................................. 8 3

Дискрет тасодифий миқдорнинг сонли характеристикалари..................... 84

ДТМнинг математик кутилиши............................................................................ 8 5

ДТМнинг дисперсияси.......................................................................................... 8 6

Математик статистика. Асосий тушунчалар.

Статистик тақсимот ва уни геометрик изоҳлаш..................................... 87

Математик статистика фанининг асосий тушунчалари............................... 87

Танланманинг турлари......................................................................................... 88

Танланманинг статистик тақсимоти.................................................................. 89

Тақсимотнинг эмпирик функцияси..................................................................... 00

Статистик тақсимотнинг полигон ва гистограммаси..................................... 01

Статистик тақсимотнинг танланма характеристикалари............. .............. 02

Танланма дисперсия............................................................................................. 0 3

14 §. Алгоритмлар назарияси асослари.......................................................... 06

Алгоритм тушунчаси ва унинг характерли хусусиятлари ........................... 9 6

Алгоритм тушунчасига аниқлик киритиш............................................................ 98

Ҳисобланувчи функциялар. Қисмий рекурсив функциялар.......................... 99

Тьюринг машиналари............................................................................................ 105

Тьюринг машинасида алгоритмни амалга ошириш...................................... 110

Алгоритмлар назариясининг асосий гипотезаси............................................ 111

2- §. Дастурлаш асослари............................................................................... 112

Стандарт функциялар........................................................................................... 116

Маълумотларнинг мантиқий тоифалари ......................................................... 116

Цикп операторлари. Параметрли цикл оператори........................................ 121

Цикп операторлари. Ререа! цикл оператори.................................................. 123

Цикп операторлари. \Л/М1е цикп оператори................................................... 124

Белгили ўзгарувчилар. Сбаг тоифаси............................................................... 125

Чизиқли массивлар.............................................................................................. 126

Белгили (символли) массивлар. Сатрлар..................................................... 129

Кўп ўлчамли массивлар...................................................................................... 132

Қисм дастур. Параметрсиз процедуралар.................................................... 133

С1оЬа1 ўзгарувчилар............................................................................................ 134

Қисм дастур. Параметрли қисм дастур............................................................ 135

Қисм дастур. Функциялар..................................................................................... 139

Рекурсия. Ўз-ўзини чақирувчи қисм дастурлар.............................................. 141

Файллар билан ишлаш. Тоифаланган файллар............................................ 142

Тоифаланган файллар билан ишловчи

процедура ва функциялар........................................................................... 144

Файллар билан ишлаш. Матнли файллар....................................................... 145

Тоифаланмаган файллар.................................................................................... 146

Маълумотларнинг мураккаб тоифалари. Ёзувлар....................................... 147

Бирлаштириш оператори..................................................................................... 149

4 қисм. Компьютер лингвистикаси..................................................................... 160

16 §. Ўзбек компьютер лингвистикаси: асослари,

муаммолари ва уларни ечиш йўллари..................................................... 160

17 §. Ўзбек тили грамматикаси ҳақида маълумот......................................... 162

Фонетика................................................................................................................... 162

Морфология............................................................................................................. 166

От............................................................................................................................... 167

Сифат........................................................................................................................ 171

Сон............................................................................................................................ 174

Феъл.......................................................................................................................... 176

Сифатдош............................................................................................................... 184

Равишдош................................................................................................................ 184

Ҳаракат номи........................................................................................................... 184

Феъл шакллари....................................................................................................... 184

Равиш........................................................................................................................ 185

Равиш шакллари.................................................................................................... 186

Олмош....................................................................................................................... 186

Олмош шакллари................................................................................................... 188

Кўмакчилар.............................................................................................................. 188

Кўмакчи шакллар.................................................................................................... 189

Боғловчилар............................................................................................................ 189

Юкламалар.............................................................................................................. 189

Модал сўзлар.......................................................................................................... 190

Ундов сўзлар........................................................................................................... 190

Тақлид сўзлар......................................................................................................... 191

Синтаксис................................................................................................................. 192

Гап.............................................................................................................................. 192

Гап бўлаклари......................................................................................................... 192

Эга.............................................................................................................................. 192

Кесим......................................................................................................................... 194

Эга-кесим мослашуви........................................................................................... 194

Аниқловчи................................................................................................................ 195

Тўлдирувчи.............................................................................................................. 195

Ҳол............................................................................................................................. 196

Мураккаб гап бўлакли содда гаплар................................................................. 198

Содда гап турлари................................................................................................ 1 99

Қўшма гап синтаксиси........................................................................................... 202

Эргаш гап турлари................................................................................................. 203

Қўшма гапларда замонлар мослашуви............................................................ 205

Мураккаб қўшма гаплар........................................................................................ 205

Қўчирма гап............................................................................................................. 205

Феълнинг шахссиз формаси билан ясаладиган синтактик комплекслар.

Гаплар синонимикаси.................................................................................... 205

Пунктуация............................................................................................................... 206

Нуқта.......................................................................................................................... 206

Нуқтали вергул........................................................................................................ 206

Вергул....................................................................................................................... 207

Икки нуқта................................................................................................................. 208

Тире........................................................................................................................... 208

Сўроқ.......................................................................................................................... 210

Ундов ........................................................................................................................ 210

Қавс............................................................................................................................ 210

Қўштирноқ................................................................................................................. 211

Матншунослик......................................................................................................... 212

18 §. Ўзбек тили маълумотлар базаси ва унинг

инглиз тилидаги муқобили............................................................................ 213

Фонетика.................................................................................................................... 214

Ўзбек тилидаги бўғинларнинг сони ва уларнинг муайян

хусусиятларига кўра таснифи...................................................................... 216

Морфология............................................................................................................. 219

Сўз туркумлари....................................................................................................... 219

Феъл........................................................................................................................... 219

Феъл шакллари....................................................................................................... 219

От ............................................................................................................................... 229

От шакллари............................................................................................................ 229

От шаклларининг ясалишида қўшимчалар ва

уларнинг ишлатилиши................................................................................... 230

Битта қўшимчали от шакллари........................................................................... 234

Иккита қўшимчали от шакллари......................................................................... 239

Кишилик олмошлари шакллари.......................................................................... 264

Кишилик олмошлари ясалишида қўшимчалар

ва уларнинг ишлатиши.................................................................................. 265

Битта қўшимчали кишилик олмоши шакллари............................................... 269

Иккита қўшимчали кишилик олмоши шакллари............................................. 272

Сон шакплари.......................................................................................................... 291

Сон шаклларининг ясалишида қўшимчалар ва

уларнинг ишлатилиши................................................................................... 292

Синтаксис................................................................................................................. 304

Эгасиз гаплар.......................................................................................................... 308

Нотенг қисмли қўшма гаплар............................................................................... 315

Лексикология........................................................................................................... 320

Иборалар.................................................................................................................. 320

Мақоллар.................................................................................................................. 321

Паронимлар............................................................................................................. 322

Кўп маъноли сўзлар (полисемантик сўзлар)................................................... 323

Синонимлар............................................................................................................. 324

Антонимлар.............................................................................................................. 327

Омонимлар.............................................................................................................. 329

Жаргон, аргон, вулгаризмлар............................................................................ 331

Шевалар................................................................................................................. 331

Жаргон, вулгар........................................................................................................ 332

Қарғишлар ............................................................................................................... 333

Дуолар....................................................................................................................... 333

19 §. Ўзбек ва инглиз тиллари грамматикасининг

қиёсий таҳлили................................................................................................ 334

Умумий сўроқ гаплар қиёси................................................................................. 339

Содда ва қўшма гаплар қиёси .......................................................................... 341

20 §. Эсперанто халқаро тили ҳақида қисқача маълумот............................ 342

Морфология............................................................................................................. 344

Феъл туркуми.......................................................................................................... 345

От туркуми............................................................................................................... 347

Сифат туркуми........................................................................................................ 348

Сон туркуми............................................................................................................. 348

Олмош туркуми....................................................................................................... 350

Равиш туркуми ....................................................................................................... 352

Сўз шакллари.......................................................................................................... 353

Суффикслар............................................................................................................ 354

Префикслар............................................................................................................. 355

Предлоглар.............................................................................................................. 356

Юкламалар.............................................................................................................. 359

Синтаксис................................................................................................................. 359

21 -§. Ўзбек тилининг ахборот услуби.............................................................. 365

Ўзбек тили ахборот услубининг изоҳли луғати ............................................. 366

Ўзбек тили ахборот услуби грамматикаси....................................................... 377

Сўз туркумлари....................................................................................................... 377

Феъл.......................................................................................................................... 377

От............................................................................................................................... 384

Сон ............................................................................................................................ 401

Ўзбек тили ахборот услуби хрестоматияси..................................................... 405

Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси............................................... 405

Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодекси............................................. 408

Ўзбекистон Республикасининг Қонуни.............................................................. 412

Иш юритиш.............................................................................................................. 413

Иш қоғозлари........................................................................................................... 413

Ариза......................................................................................................................... 413

Тавсифнома............................................................................................................. 413

Ишончнома............................................................................................................... 414

Маълумотнома........................................................................................................ 414

Таржимаи ҳол.......................................................................................................... 414

Меҳнат битими шартномаси................................................................................ 415

Шартнома................................................................................................................. 415

Таржимаи ҳол (С\/)................................................................................................. 416

Математика. 6-синф............................................................................................. 421

Масаланинг математик модели........................................................................ 421

Ички касалликлар .................................................................................................. 424

Миокардит................................................................................................................ 424

22- §. Ўзбек тили ахборот услубининг формал грамматикаси................. 428

1. Сўз туркумлари ............................................................................................. 428
2. От....................................................................................................................... 430

Отнинг сўз ўзгартирувчи ва шакл ясовчи қўшимчалари................................ 430

1. Сифат................................................................................................................. 430

Сифатнинг сўз ўзгартирувчи ва шакл ясовчи қўшимчалари....................... 430

1. Сон ..................................................................................................................... 431

Соннинг сўз ўзгартирувчи ва шакл ясовчи қўшимчалари.......................... 431

1. Олмош.............................................................................................................. 432

Олмошнинг сўз ўзгартирувчи ва шакл ясовчи қўшимчалари.................... 432

1. Равиш............................................................................................................... 434

Равиш сўз ўзгартирувчи ва шакл ясовчи қўшимчалари............................. 434

1. Феъл................................................................................................................. 435

Феъл функционал шаклларининг сўз ўзгартирувчи ва шакл ясовчи

қўшимчалари................................................................................................. 435

Феънинг сўз ўзгартирувчи ва шакл ясовчи қўшимчалари.......................... 436

Гап бўлакларининг формал ифодаланиши................................................... 438

Эга............................................................................................................................. 438

Кесим........................................................................................................................ 439

Аниқловчи............................................................................................................... 442

Тўлдирувчи............................................................................................................. 443

Ҳол............................................................................................................................ 444

Гап конструкцияларини формаллаштириш................................................... 445

23- §. Ўзбек тили ахборот услуби грамматикасининг аксиоматик

назарияси...................................................................................................... 450

24- §. Шарҳланган компьютер луғати алгоритми

ва дастури асослари .................................................................................. 468